گادامر؛ فلسفه، وظیفه انقلابیِ روشنفکر است/ علیشاه سلطانی

روشنفکر/ گادامر؛ فیلسوف بی‌کتاب/ زحمات و تحقیقات گادامر، فیلسوف آلمانی، موجب فلسفی نمودن مقوله هرمنوتیک شد. مفهوم هرمنوتیک را به اشکال تفسیر، تاویل، تبیین، فهمیدن و فهماندن در دیالوگ و در متن ترجمه ومعنی کرده‌اند. گادامر مدعی است که فلسفه هرمنوتیک او دشمن بنیادگرایی، ناسیونالیسم، و جنگهای مذهبی است، چون اختلافات مذهبی و دینی براساس اختلاف هرمنوتیک و تفسیرات گوناگون از کتابهای آسمانی بوجود آمده‌اند.

در فلسفه هرمنوتیک مشکل زبان و زبان فهم عناصر مهمی هستند. طبق نظر گادامر فلسفه یعنی فهماندن و فهمیدن، چون انسان در پروسه ای قرار دارد که مدام در حال بحث ودیالوگ با زمان وتاریخ و هم نوعان خود است.

هانس گئورگ- گادامر میان سالهای ۲۰۰۲-۱۹۰۰ میلادی زندگی نمود. اودر دانشگاه دررشته های تاریخ و زبانهای کهن و فلسفه و علوم ادبی وتاریخ هنرو اسلام شناسی وزبانهای سانسکریت تحصیل کرده بود و در سال ۱۹۶۸ میلادی دردانشگاه به عنوان جانشین یاسپر انتخاب گردید.

در روایتی آمده که هایدگر به گادامر گفته بود فیلسوف باید حداقل یک کتاب نوشته باشد چون اوسالها فاقد هرگونه اثربود. در روایت دیگری پدر گادامر در بستر مرگ از پسرش می پرسد آیا رشته و تحصیل فلسفه وظیفه ای کافی برای زندگی یک روشنفکر است؟

بخشی ازفعالیت روشنگری گادامر بعدها درباره مبارزه با» تاریخ گرایی» شد.درتئوری هرمنوتیک اوزیر تاثیرنظرات هوسرل وهایدگر و شلایرماخر و دیلتای بود.نمایندگان تئوری انتقادی درمکتب فرانکفورت بارها به انتقاد از هایدگر گرایی گادامر پرداختند،چون اومیگفت که آشنایی باهایدگر برایش مانند یک برق گرفتگی، تکاندهنده بود.

هرمنوتیک گادامر غیر از فلسفه روی رشته های دین شناسی و ادبیات و فرهنگ شناسی وحقوق نیز بی تاثیر نبود.اوزیربحث مقوله زبان، مفاهیم غیرزبانی مانند حالات و اشارات وحرکات وسکوت و زبان هنر را نیز مد نظرداشت.

گادامر خلاف نمایندگان روشنگری درقرن ۱۸، پیشداوری برای قضاوت رامفید میدانست گرچه پیش داوری ممکن است حالتی ناخودآگاه باشد. او میگفت هر فهمی نیازبه یک پیش فهم دارد وپیشداوری انسان متکی به دانش و فرهنگ جمعی و عمومی اوهستند و به هر متن و پرسشی باید شک نمود ونباید به هیچ نوشته ویا نقل قولی بدون سئوال اهمیت داد.

گادامر در رابطه با تفسیر اشعار پاول سلان ، شاعر یهودی تبار اتریشی گفته بود که فهم زبان در آنجا مهم است برای اینکه دردهای تاریخی دوباره بیاد خواننده وشنونده می افتند چون هر اثر ادبی و هنری بخشی جدانشدنی از تجربه زندگی است و هرکس اجازه دارد هر شعری را به گونه ای دیگر بخواند و بفهمد.

پایان نامه های تحصیلی گادامر دو کتاب «اخلاق دیالکتیکی افلاتون» و «ماهیت لذت براساس دیالوگ های افلاتون» هستند. از جمله دیگرآثار او- دیالکتیگ هگل-امروزه بودن زیبایی ها- سالهای آموزشی فلسفی- ارثیه هگل- مجموعه آثار ۱۰ جلدی- متد و حقیقت- عقل در عصرعلم- درباره اتوبیوگرافی سال های آموزسی ادبیات- و من که هستم،تو که هستی؟- می باشند.

کتاب «متد و حقیقت» گادامر حاوی یک بحث هرمنوتیک فلسفی است که در دهه ۸۰ قرن بیست روی علوم ادبی تاثیر بزرگی داشت و به علوم انسانی چنان اعتماد به نفسی داد که آنان توانستند در مقابل جامعه شناسی گرایی و تجربه گرایی علوم طبیعی ایستادگی کنند.