روسو به سه علت خیلی مشهور است/ غلامحسین زیرک‌زاده

روشنفکر/ «قرارداد اجتماعی» یکی از مهمترین کتب سیاسی و اجتماعی است. اهمیت این کتاب فقط بواسطهٔ مطالب مندرج در آن نیست بلکه بیشتر به سبب تأثیری است که آن مطالب در تاریخ بشر داشته است. فی‌الحقیقه انقلاب کبیر فرانسه بیشتر بدست پیروان «روسو» انجام گرفت: اینان بعد از خراب کردن عمارت کهنهٔ اجتماعی دو هزارسالهٔ فرانسه، بنای تازه‌ای را پی‌ریختند که پایهٔ آن بروی افکار و عقاید روسو گذاشته شد. بعدها تمام ممالکی که حکومت مشروطه یا پارلمانی پیدا کردند در تدوین قانون اساسی خود از اولین قانون اساسی فرانسه تقلید نمودند و اصول کلی حق حاکمیت ملی، آزادی، مساوات، تفکیک قوای سه‌گانهٔ مقننه، مجریه، قضائیه و غیره را از همان قانون اقتباس نمودند و می‌دانیم که قانون مزبور مطابق نظریات روسو در قرارداد اجتماعی تنظیم شده است. صرف نظر از تغییرات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره که در خود فرانسه سبب شده است، انقلاب کبیر در باقی دنیا تأثیری عظیم داشته است. جنگهای ناپلئون، کنگرهٔ وین، نهضت‌های آزادیخواهی که گاهی با استقلال طلبی توأم بوده ، از سال ۱۸۳۰ به بعد در بلژیک، اطریش و مجارستان و بعضی از کشورهای دیگر اروپا بوقوع پیوست، جنبش‌های ملی استقلال طلبان و وحدت خواهان ایتالیا و آلمان که منجر به تشکیل دولت واحد ایتالیا و امپراطوری آلمان گشت، تمام این‌ها کم و بیش نتیجهٔ آن انقلاب است. از طرف دیگر کلیهٔ نهضت‌های اجتماعی که در دنیا پیدا شده و تا امروز در حال تحول و تکمیل بوده است، از قبیل سوسیالیست، کمونیست و غیره، بطور مستقیم یا غیرمستقیم زائیدهٔ انقلاب فرانسه است. بنابراین با درنظر گرفتن تأثیر کتاب قرارداد اجتماعی در انقلاب فرانسه، باید اقرار کنیم این رسالهٔ کوچک یکی از بزرگترین آثار فکر بشر است.

روسو به سه علت خیلی مشهور است

با قرار داد اجتماعی در پیدایش و سیر انقلاب کبیر فرانسه دخالت تام داشته است. با کتاب «امیل» پایهٔ آموزش و پرورش جدید را بنا نهاده است که دیگران  به تدریج  آن را تکمیل نموده اند. با رمان نوول «هلوئیز» و مخصوصاً «اعترافات» سبک‌های جدیدی در ادبیات فرانسه ایجاد کرده است که بعدها کامل‌تر گشته و منجر به انقلاب ادبی معروف «رمانتیک» شده است. بنابراین می‌شود گفت این فیلسوف شهیر نه فقط یکی از بزرگترین نویسندگان فرانسه بلکه یکی از مردان نامی روزگار می‌باشد، که شناختن او بر تمام روشنفکران لازم است . در کتاب قرارداد اجتماعی تناقضاتی چند یافت می‌شود که بیشتر آن ظاهری است و سبب مشاجره بین مخالفين روسو و طرفداران او شده است . خوشبختانه محققین فرانسوی و اروپائی بسیاری از این تناقضات را رفع نموده  و نشان دادند که افکار روسو به هم مربوط است و تشتتی که در آن دیده می‌شود با تعمق کافی از بین می‌رود…

همینقدر یادآوری می‌کنیم که قرارداد اجتماعی بیشتر حاوی نظریات سیاسی است: روسو راجع تشکیل حکومت جوامع و طرز ادارهٔ کشورها نظریاتی اظهار داشته، دستوراتی داده است که بعضی از آنها در کشور فرانسه و جاهای دیگر دنیا اجرا گشته است، و بعضی دیگر بامناسب بودن شرایط مکانی و زمانی قابل اجراست…

روسو مالکیت را مهمترین مسئلهٔ اجتماعی و علت‌العلل اختلافات طبقاتی دانسته است  تمام مطالبات احزاب دست چپ و تمام مبارزاتی که از صدسال پیش تا امروز بر علیه ثروت و مالکیت انجام گرفته است باید در افکار روسو جستجو نمود. لیکن فیلسوف «ژنو» در مسائل اجتماعی مرام روشن و واضحی ندارد و برای طرفداران اصلاحات اجتماعی برنامهٔ قطعی و صریحی تعیین نکرده است، بنابراین هیچیک از مکتب‌های سوسیالیستی و کمونیستی و غیره خود را منتسب به روسو نمی‌دانند. به هرحال کتاب قرار داد اجتماعی منبع بسیاری از عقاید سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شود و در سیر تاریخ گیتی دخالتی بسزا داشته است . بنابراین شناختن آن برای طبقات روشنفکر و آزادیخواه لازم است.