نگاه روشنفکران به روحانیت در انقلاب مشروطه/ روشنفکر

روشنفکر/انقلاب مشروطه یکی از شگفت انگیزترین رخدادهای تاریخ سیاسی ایران در دو سده اخیر به حساب می آید.با این وجود از قبل بررسی نگاهِ نیروها و عناصر شکل دهنده آن به هم، می توان به حقیقت و چگونگی این حرکت بزرگ و سرنوشت ساز آگاه شد.

در این شکی نیست که عنصر اصلی و سازنده انقلاب، چیزی نبود جز یک جریانِ روشنفکریِ تازه به حیات رسیده، که در صدد بود مفاهیم و عناصر دنیای مدرن را در بستر زندگیِ ایرانیان،جاری سازد.

اما آنچه مسلم است، روشنفکران هیچ نگاه مثبتی به نهاد روحانیت یعنی شریک تاکتیکی خود نداشتند.

ما در اینجا روایت و سندی را خدمت خوانندگان عرضه می کنیم که بیشتر نسبت به این مهم آگاه شوند.

در بحبوحه انقلاب مشروطه، روشنفکران انقلابی با تاسیس تشکلی بنام «انجمن ملی» سعی کردند که تا خواسته های صنفی بازار و روحانیت را به یک حرکت انقلابی جهت دهند. اما همانطور که بیان شد نگاه چندان مثبتی به دو عنصر دیگر نداشتند.

در یکی از بندهای قطعنامه اصلیِِ این انجمن آمده بود:« از میان روحانیت متنفذ تهران با آنهایی که جسارت و شجاعت دارند، بدون اینکه از منظور ما آگاه شوند، همکاری کنیم.»۱

در اصل چهاردهم همین قطعنامه نیز درج شده بود:« برای اینکه ازاول کار دچارحمله مخالفان و ملاهای ریاکار نشویم، رفقا باید تمام مطالبی را که به وسایل مختلف منتشر می کنند، با احکام مطابق کنند و چیزی که حربه تکفیر به دست بدخواهان بدهد ننویسند»۲

البته روشنفکران نسبت به این مساله حق داشتند چرا که در همان اوایل کار متوجه نیات شخصی از جانب دو عنصر دیگر یعنی روحانیت و بازار شدند. بعدها که امتیازات عدیده و رانت های پردرآمد به واسطه انقلاب مشروطه از ایشان باز پس گرفته شد، به تدریج ماهیت اصلی خودرا نشان دادند و عملا بطور جدی به مقابله با روشنفکران و جریان های آزادی خواه پرداختند.

پی نوشت:

۱-تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ملکزاده،ص۲۴۲

۲- همانجا ص ۲۴۲

تهیه شده در گروه تاریخ روشنفکر