چند عبارت خواندنی از «میرزا فتحعلی آخوند زاده»/ نسل اول روشنفکران ایرانی/ روشنفکر

روشنفکر/ میرزا فتحعلی اخوندزاده (1878-1812) از اولین روشنفکران ایرانی بود که در تاریخ اندیشه ایرانی، به نقد سنت های رایج، خاصه سنت های دینی و مذهبی پرداخت. او از پیشروان  نسل اول جنبش روشنفکری ایران است که  قبل از انقلاب مشروطه پا به عرصه اندیشیدن نهاد و تاثیر بسیاری بر روشنفکران هم عصر خویش و اندیشمندان بعد از خود گذاشت. از این رو بر آن شدیم تا چند عبارت تاریخی ولی کوتاه و گویا را از وی به خوانندگان تارنمای روشنفکر اراییه نماییم .

آخوندزاده در باب تاثیر استاد خویش «میرزا شفیع واضح» که چشمان او را از خواب غفلت باز نمود می نویسد: 

• در یكی از حجرات مسجد گنجه از اهل ولایت شخصی مقیم بود میرزا شفیع نام كه علاوه بر انواع و اقسام دانش، خط نستعلیق را خیلی خوب می‌نوشت. این میرزا شفیع همانست كه در مملكت غرمانیا(آلمان) سرگذشت و فضل او را در اشعار فارسیه بقلم آورده‌اند… روزی این شخص محترم از من پرسید، میرزا فتحعلی از تحصیل علوم چه منظور داری؟ جواب دادم كه می‌خواهم روحانی بشوم. گفت: می‌خواهی تو كه ریاكار و شارلاتان بشوی؟ تعجب كردم و حیرت نمودم كه آیا این چه سخن است. میرزا شفیع بحالت من نگریسته گفت: میرزا فتحعلی عمر خود را در صف این گروه ضایع مكن، شغل دیگر پیش گیر. وقتی از سبب نفرت او از روحانیون پرسیدم شروع كرد بكشف مطالبی كه تا آن روز از من مستور بود… تا این تاریخ من بغیر از خواندن زبان فارسی و عربی چیزی نمی‌دانستم و از دنیا بی‌خبر بودم…»
• او در جایی دیگر  در باب آزاد نمودن دستگاه قضایی از دست  روحانیت می نویسد: «امر مرافعه را در هر صحنه ای از صفحات ایران، بالکلیه باید از دست علمای روحانیه باز گرفت، جمیع محاکمه های امور مرافعه را وابسته به وزارت عدلیه نموده باشید که بعد از این، علمای روحانیه هرگز به امور مرافعه، دخالت نکنند»
• آخوند زاده درباره واکنش مردم در برابر ظالمان و حاکمان مستبد باور دارد: « پس قریب به اوایل قرن حال، حکما و فیلسوفان و شعرا و فصحا و بلغا و خطبای سبحان منش در فرنگستان مثل ولتر و روسو  و مونتسکیو و میرابو و غیره همه فهمیدند که به قیمت رفع ظلم از جان، اصلا نباید به ظالم پرداخت بلکه باید به مظلوم گفت که ای خر تو که در قوت و عدد و مکنت از ظالم به مراتب بیشتری، تو چرا متحمل ظلم می شوی، از خواب غفلت بیدار شو، گور پدر ظالم را بسوز.»
• او افراد لیبرال را موجبات ترقی و پیشرفت ایران می داند به طوریکه لیبرال ها را به اسب تشبیه کرده و می نویسد: «شما ارباب خیال، طالبان سیر عراده اید و لیبرالان در ایران شبیه اسبند که پیروان خیال شما و سایرین شبیه خر و گاومیشند و گاوند که یا به کراهت پیرو خیال شما هستند و یا هیچ نیستند، باید همه ایران اسب شود، باید همه ایشان لیبرال گردد». لازم به یادآوری است که منظور آخوندزاده از لیبرال همان لیبرالیسم سیاسی است نه لیبرالیسم اقتصادی رایج در دنیای کنونی.

تهیه شده در گروه تاریخ روشنفکر